A wieczorną ciszę

Pieśni Mieczysława Karłowicza pojawiły się w dziejach pieśni polskiej jako zjawisko dosyć niezwykłe. W twórczości wybitnego symfonika – jako jego utwory młodzieńcze – stały się wprawdzie znaczącym, ale jedynie przedtaktem twórczości w pełni dojrzałej i mistrzowskiej. Niemal wszystkie powstały na przestrzeni jednego roku. Komponowane niejako na marginesie akademickiej nauki kompozycji, zdają się stanowić zapis uczuć i myśli dogłębnie osobistych, sejsmograficznie notujących bieżący stan ducha.
Z dwudziestu dziewięciu – o jakich wiemy, że zaistniały – zachowały się dwadzieścia dwie; siedem niewydanych, niekiedy jedynie naszkicowanych, zginęło w czasie II wojny światowej. Gdy pominąć parę z tych, o charakterze odrębnym – tworzą całość o spójności niezwyczajnej. Jak się po bliższych badaniach okazało, ową spójnością określonego charakteru naznaczona została cała twórczość Karłowicza. Poematy symfoniczne autora Odwiecznych pieśni rozgrywają się bowiem w tej samej co pieśni przestrzeni idei i sensów; zostały naznaczone analogicznymi kategoriami ekspresji. A jest to przestrzeń, którą naczelny biograf kompozytora Adolf Chybiński określił jako „tętniącą tragedią i bezbrzeżnym smutkiem, rezygnacją i tęsknotą za innym światem''.
Pod względem stylu wypowiedzi pieśni Mieczysława Karłowicza – jakkolwiek głęboko zakorzenione w stylu późnoromantycznym – bywają określane jako twórczość stojąca u progu fazy modernizmu.
Zdzisław Jachimecki pisał o nich w 1930 r.: „Pełna ciepła nuta liryczna w wielu spośród nich, szczerość inspiracji, objawiająca się w bardzo naturalnie wysnutych melodiach, niewyszukane formy akompaniamentu, trafnie jednak dostosowanego do nastroju danej poezji i organicznie łączącego się ze śpiewem, poprawność deklamacji i konstrukcji utworów wyrobiły pieśniom Karłowicza zasłużoną popularność w kołach śpiewactwa polskiego.”

(fragm. wstępu autorstwa M. Tomaszewskiego)