Przypadek Wagnera
Nietzshe Fryderyk

Kwintesencja ataku Nietzschego na Wagnera dotyczy jednak kwestii z zakresu filozofii sztuki i jej związku z metafizyką. Nietzsche, niezależnie od swego zachwytu dla idei teatru w Bayreuth, dostrzegł w niej błąd, którego nie chciał dojrzeć Wagner. Za pomocą samych tylko środków estetycznych nie da zmienić się wszystkich aspektów ludzkiego światopoglądu. Przeżycie artystyczne może dostarczyć niezapomnianych wzruszeń, po których, gdy spektakl się skończy, pozostaną tylko nikłe wspomnienia, a w sferze światopoglądu, zwłaszcza moralnego, nie zmieni się nic. Bayreuth byłoby więc dla Nietzschego takim samym symbolem martwoty sztuki, jak kościoły symbolem martwoty Boga. I w jednym i w drugim wypadku przy użyciu środków tylko estetycznych próbuje się wzbudzić u wyznawców głębsze doznania, których w rzeczywistości nie uzyskuje się nawet gdy idzie o oddziaływanie na sferę moralną, a co dopiero mówić o odczuciu metafizycznym.